Η σημασία του "όχι" στη ζωή μας

Το όχι είναι μία λέξη δύσκολη για αρκετούς από εμάς.

Συχνά αισθανόμαστε ότι δεν επιθυμούμε ή ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να ανταποκριθούμε σε κάτι που μας ζητάει ο περίγυρός μας, και όμως, η λέξη όχι δεν βγαίνει από το στόμα μας. Νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε και αισθανόμαστε καλά μόνο αν απαντήσουμε θετικά.

Επίσης, αρκετές φορές κάνουμε αυτόματα αυτό που μας ζητούν, χωρίς να μπούμε στη διαδικασία να το αξιολογήσουμε : Είναι καλό για εμάς; Μπορούμε; Έχουμε τη διάθεση; Είναι καλή η στιγμή; Μήπως θα θέλαμε να γίνουν τα πράγματα κάπως αλλιώς;

Γιατί δεν λέμε «όχι»;

Πολλές είναι οι αιτίες για τη δυσκολία των ανθρώπων να αρνούνται. Ας δούμε κάποιες βασικές αιτίες, όπως αυτές εντοπίζονται και εκφράζονται στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας :

- Η πεποίθηση ότι ο καλός άνθρωπος πρέπει να είναι βολικός

«Έτσι έχω μάθει, έτσι έπρεπε να κάνω με τους γονείς μου. Το όχι δεν επιτρεπόταν γιατί έτσι δεν ήμουν καλό παιδί. Εξάλλου και οι γονείς μου δεν έλεγαν όχι στους άλλους. Οπότε, τώρα φοβάμαι ότι αν πω όχι δεν θα είμαι καλός. Είναι σαν να μη μου δίνω το δικαίωμα να πω όχι.»

- Η έλλειψη αυτοεκτίμησης και η ανάγκη για αποδοχή

«Το να μη λέω όχι είναι ο τρόπος μου να ελέγχω τα συναισθήματά των άλλων για εμένα. Κάνοντας αυτό που θέλουν οι άλλοι, εξασφαλίζω τη συμπάθεια, την αποδοχή, την αγάπη τους και είμαι σίγουρος ότι έτσι δεν θα με απορρίψουν. Εξάλλου, τι άλλο θα μπορούσε να βρει κανείς σε μένα για να με επιλέξει σαν φίλο, συνεργάτη ή σύντροφο;»

- Η δυσκολία ανάληψης της προσωπικής μας ευθύνης

«Ξέρω ότι έτσι αποφεύγω να πάρω την ευθύνη για τη ζωή μου. Με το να κάνω αυτό που θέλουν οι άλλοι, τους αφήνω να έχουν όλη την ευθύνη και έτσι, αν συμβεί κάτι άσχημο, δεν θα φταίω εγώ. Νιώθω ότι δεν είμαι σε θέση να αναλάβω ευθύνη για τη ζωή μου. Πάντα κάποιος άλλος αποφάσιζε για μένα.»

- Η δυσκολία να αφουγκραστούμε τον εαυτό μας και να του δώσουμε προτεραιότητα

«Είναι σαν να μην είχα ποτέ την ευκαιρία να σκεφτώ τι θέλω και τι δεν θέλω, αφού ο ρόλος μου στην πατρική μου οικογένεια ήταν να τους φροντίζω όλους γιατί αλλιώς θα καταρρέαμε οικογενειακώς. Δεν είχα ποτέ τη δυνατότητα να αρνηθώ να κάνω κάτι, καθώς όλοι οι άλλοι, και κυρίως οι μεγάλοι, ήταν τόσο αδύναμοι και κρέμονταν από τη φροντίδα μου.»

- Ο φόβος της σύγκρουσης

«Αποφεύγω με κάθε τίμημα τις συγκρούσεις. Έστω κι αν χρειάζεται να λέω πάντα ναι, το προτιμώ από το να αναπαράγω τους τσακωμούς που έζησα όντας παιδί.»

Το κόστος της δυσκολίας να πούμε «όχι»:

Η δυσκολία να αρνούμαστε επηρεάζει τη ζωή μας και τις σχέσεις μας με τους άλλους:

• Όταν δυσκολευόμαστε να λέμε όχι, δυσκολευόμαστε και να σχεδιάσουμε τη ζωή μας όπως τη θέλουμε, να στηρίξουμε τις επιθυμίες μας και να θέσουμε τα όριά μας. Δυσκολευόμαστε επίσης να πούμε και ένα ουσιαστικό ΝΑΙ σε πράγματα και ανθρώπους που θέλουμε.

• Επίσης, όποιος δυσκολεύεται να πει όχι, μπορεί να πέσει θύμα εκμετάλλευσης από κάποιους ανθρώπους. Τα άτομα που δυσκολεύονται να βάλουν τα όριά τους συχνά έλκουν και έλκονται από άτομα που δεν αντέχουν τα όρια και που συμπεριφέρονται με τρόπο παραβιαστικό.

• Η δυσκολία να πούμε όχι συχνά συνοδεύεται από ανέκφραστο θυμό ή απογοήτευση για τους άλλους. Συγκεκριμένα, ενώ φαινόμαστε στους άλλους βολικοί ή φροντιστικοί, στην ουσία έχουμε συσσωρεύσει θυμό απέναντί τους καθώς τους έχουμε αφήσει να μας παραβιάσουν. Έτσι, οι γύρω μας γίνονται κάποιες φορές στόχοι του συσσωρευμένου μας θυμού, χωρίς να μπορούν να καταλάβουν σε τι έχουν φταίξει. Με αυτόν τον τρόπο οι σχέσεις αποκτούν ένα είδος πόλωσης : διαστήματα που όλα είναι υπερβολικά ήσυχα και διαστήματα έντονων καυγάδων χωρίς να είναι ξεκάθαρο τι φταίει. Παράλληλα, το να λέμε πάντα ναι στους άλλους, σχετίζεται με δικές μας προσδοκίες ότι ο άλλος θα μας φροντίσει και θα ικανοποιεί τις επιθυμίες μας όπως κάνουμε κι εμείς σε αυτόν. Όταν αυτό δεν πραγματοποιείται, όταν δηλαδή ο άλλος θέτει τα όριά του και λέει όχι, τότε εμείς απογοητευόμαστε ή θυμώνουμε διότι νιώθουμε ότι μας φέρεται άδικα.

• Η αδυναμία να αρνηθούμε συνδέεται με έλλειψη εμπιστοσύνης στις σχέσεις μας. Συνήθως επιλέγουμε να μη λέμε όχι αν δεν πιστεύουμε ότι είμαστε αξιαγάπητοι χωρίς να είμαστε βολικοί. Ουσιαστικά δεν εμπιστευόμαστε τα θετικά συναισθήματα του άλλου για εμάς και θεωρούμε ότι κάποιος μπορεί να μας αγαπήσει μόνο για το πόσο δεκτικοί στα θέλω του είμαστε και όχι για τα προσωπικά μας χαρακτηριστικά, επιθυμίες, ανάγκες και όρια. Με αυτόν τον τρόπο όμως, παγιδευόμαστε σε μία σχέση που στερείται αυθεντικότητας καθώς δεν δίνουμε στον άλλο την ευκαιρία να μας γνωρίσει πραγματικά. Η δυσπιστία διαιωνίζεται καθώς αναρωτιόμαστε τι θα γινόταν αν λέγαμε όχι.

Τι μπορεί να μας βοηθήσει να λέμε όχι

• Όταν σας ζητούν κάτι, πάρτε λίγο χρόνο και σκεφτείτε : Το θέλω πραγματικά; Ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες για εμένα; Ποιες άλλες εναλλακτικές έχω; Ποια είναι τα δικά μου σχέδια, στόχοι, επιθυμίες;

• Όταν διστάζετε να πείτε όχι σε κάτι, σκεφτείτε: τι φοβάμαι, τι πιστεύω ότι μπορεί να συμβεί ;

• Πάρτε το ρίσκο να πειραματιστείτε σε περιπτώσεις που εκτιμάτε ότι το «όχι» που θα πείτε μπορεί να έχει το μικρότερο κόστος.

• Ασκηθείτε στο να ξεχωρίζετε μεταξύ του «όχι» σε ένα αίτημα και της απόρριψης στο άτομο που σας απευθύνει το αίτημα αυτό. Το να αρνούμαστε κάτι, δεν σημαίνει ότι απορρίπτουμε αυτόν που το ζητά.

• Μείνετε στην επικοινωνία : μην «κλείνετε» τη συζήτηση με το όχι, εξηγήστε την άρνηση σας, δώστε εναλλακτικές προτάσεις, ανταλλάξτε επιχειρήματα, αναγνωρίστε και καθρεπτίστε το συναίσθημα των άλλων και εκφράστε το δικό σας. Η όποια άρνηση δεν σημαίνει και τέλος της σχέσης.